Tilda Swinton

Wygląd przypnij ukryj Tilda Swinton
Ilustracja
Tilda Swinton (2018)
Imię i nazwisko

Katherine Matilda Swinton

Data i miejsce urodzenia

5 listopada 1960
Londyn

Zawód

aktorka, modelka, artystka

Lata aktywności

od 1986

Tilda Swinton (właśc. Katherine Matilda Swinton; ur. 5 listopada 1960 w Londynie) – brytyjska aktorka, która grała m.in. w filmach Jima Jarmuscha, Wesa Andersona, braci Coen czy Bong Joon-ho. Laureatka Oscara i nagrody BAFTA za rolę drugoplanową w filmie Michael Clayton.

Życiorys

Dzieciństwo i nauka

Wychowywała się w szkockiej rodzinie szlacheckiej wywodzącej się z saskiego rodu Edulfingów z Bernicji. Jej drzewo genealogiczne sięga trzydziestu sześciu pokoleń wstecz do czasów Alfreda Wielkiego (886 r.), a według niektórych genealogów nawet początków VIII w. Dzieciństwo spędziła w zamku w Berwickshire – własności jej rodu od IX w. Ojciec Tildy, generał major sir John Swinton, jest kawalerem Orderu Imperium Brytyjskiego, komandorem Królewskiego Orderu Wiktoriańskiego i byłym dowódcą przybocznej straży królowej brytyjskiej. Matka, Judith Balfour Killen, pochodzi z Australii.

Gdy Tilda skończyła 10 lat, została wysłana do West Heath Girls’ School, elitarnej szkoły z internatem w Kent (gdzie jedną z jej szkolnych koleżanek była Diana Spencer), następnie do Fettes College w Edynburgu. Kilka lat później na Uniwersytecie w Cambridge studiowała na wydziale nauk społecznych i politycznych, następnie rozpoczęła studia na kierunku filologia angielska. Dyplom z dwóch fakultetów: socjologii i literatury angielskiej uzyskała w 1983 r., jednak mimo dobrego wykształcenia, nie planowano dla niej innej kariery niż rola żony u boku arystokraty. Tilda zbuntowała się przeciwko rodzinie:

Nie mogłam pozwolić, by o moim losie zadecydowały tradycja i urodzenie. Pewnie gdybyśmy mieszkali w Europie Środkowej, nawet nie bylibyśmy w stanie odtworzyć historii rodu. Dałam sobie prawo, by być sobą.

Pierwsze role teatralne

Już w czasach studenckich występowała na deskach teatrów. Po studiach zaczęła grać w Traverse Theatre w Edynburgu i w prestiżowym Royal Shakespeare Company. Zagrała m.in. rolę Mozarta w Mozarcie i Salierim według Puszkina. Jej kreację w Matce Courage i jej dzieciach Brechta po dwudziestu latach krytyczka z dziennika „The Guardian” wspomina jako perwersyjną reklamę piękna.

Muza Dereka Jarmana

Po rezygnacji z teatru chciała zostać dziennikarką. Jej plany zmieniło spotkanie w 1985 roku Dereka Jarmana – artysty, geja i outsidera. Jarman był już znany w środowisku filmowym. Miał na koncie takie filmy jak Sebastian – opowieść o homoerotycznym pożądaniu na tle religijno-historycznym, czy anarchistyczny Jubileusz. W 1986 roku powstał film pt. Caravaggio, w którym Tilda Swinton wcieliła się w rolę Leny, kochanki tytułowego bohatera. Zarówno dla reżysera, jak i dla Tildy Swinton, był to debiut na dużym ekranie. W trakcie jego realizacji Jarman usłyszał diagnozę, że jest nosicielem wirusa HIV. Twórczość tego reżysera od tej daty krytycy oceniają najwyżej, a Tilda Swinton po sukcesie Caravaggia zagrała w siedmiu następnych filmach Jarmana.

W tym czasie ważne okazało się dla niej również spotkanie Sally Potter, u której zagrała jedną ze swoich najważniejszych ról w 1992 w filmie Orlando.

Tilda Swinton zagrała u Jarmana kolejno: rolę pielęgniarki w Wojennym requiem, spacerowicza w Ostatnich Anglikach i Marii Magdaleny w Ogrodzie oraz Izabellę w ekranizacji dramatu Marlowe’a Edward II (1991), za którą otrzymała Puchar Volpiego dla najlepszej aktorki na 48. MFF w Wenecji. W Wittgensteinie wcieliła się w rolę protektorki austriackiego filozofa. Do niej też należał jeden z głosów w filmie Blue – filmie który Derek Jaman stworzył na krótko przed śmiercią.

Nie, muza inspiruje, ale sama jest pasywna. Tymczasem praca z Derekiem była niekończącą się rozmową. Z tej wymiany zdań, z tych kłótni rodziły się jego filmy. Dzisiaj nikt tak nie pracuje. Zmienił się sposób finansowania filmów, sektor niezależny niemal zniknął. Po śmierci Dereka poczułam potworną pustkę.

W 1994 odszedł mistrz, mentor i przyjaciel Tildy Swinton. Ona sama wycofała się z działalności artystycznej na dwa lata.

Niezależne kino

Tilda Swinton na Sundance Film Festival (2005)

Po sukcesie Orlanda Swinton otrzymywała wiele propozycji, pozostała jednak aktorką głównie kina niezależnego.

Pracowała z Susan Streitfeld, Johnem Mayburym, Scottem McGehee, Spikiem Jonze’em, Lynn Hershman, Mikiem Millsem, Timem Rothem. Ceniła sobie artystyczną wolność i poszukiwanie prawdziwej sztuki. Działa w kręgu filmowców związanych z festiwalem Sundance.

Poza kinem udziela się również w innych rejonach kultury. Stała m.in. twarzą kolekcji duetu Victor i Rolf, holenderskich projektantów mody. Brała również udział w wideoinstalacjach i performance’ach, m.in. u Cornelii Parker, w 1997 w The Maybe zrealizowanym w galerii „Serpentine”, gdzie przez tydzień, na osiem godzin dawała się zamykać w przezroczystej klatce, zamieniając samą siebie w eksponat. W tym samym roku wystąpiła w teledysku grupy Orbital do utworu The Box. W 1998 dla telewizji BBC Two zrealizowała 9-minutowy film pt. Will We Wake.

Role w wielkich produkcjach

Tilda Swinton (2016)

Po dwuletniej przerwie spowodowanej urodzeniem bliźniąt, aktorka powróciła do pracy w 1999 rolą w filmie Tima Rotha Strefa wojny. W następnych latach często grała drugoplanowe role w hollywoodzkich produkcjach.. Po raz pierwszy w 2000 roku, gdy brytyjski reżyser Danny Boyle namówił ją na udział w filmie amerykańskim, ekranizacji powieści Alexa Garlanda Plaża. Pojawiła się wtedy w Niebiańskiej plaży u boku Leonarda DiCaprio. W Vanilla Sky grała z Penélope Cruz i Tomem Cruise, w Adaptacji z Nicolasem Cage’em, w Constantine u boku Keanu Reevesa. Popularność wśród szerokiej publiczności kinowej zapewniła jej rola Jadis, Białej Czarownicy w filmie Opowieści z Narnii: Lew, Czarownica i stara szafa (ponownie wystąpiła epizodycznie w tej roli w kontynuacji cyklu – Opowieści z Narnii: Książę Kaspian). Drogę po „Oscara” utorowała jej rola w filmie Na samym dnie, dzięki której w 2002 zdobyła wiele prestiżowych nagród. W 2008 otrzymała Oscara za drugoplanową rolę kobiecą w filmie Michael Clayton Tony’ego Gilroya. W filmie tym krytycy dostrzegli jej grę aktorską w roli Karen Crowder, bezwzględnej prawniczki wielkiej korporacji:

Karen to samuraj, którego cesarzem jest firma, żołnierz gotowy do wykonania każdego rozkazu. Jej garnitur jest równie dehumanizujący jak wojskowy mundur. Korporacyjny świat zamienia ludzi w perfekcyjne roboty, wypiera z osobowości. Rozmawiałam z wieloma pracownikami biurowymi, którzy byli przekonani, że straciliby pracę, gdyby włożyli nieodpowiednią koszulę albo skarpetki w złym kolorze. (...) W klasycznym filmie moja postać byłaby mężczyzną, ale w filmie Gilroya zajmująca wysokie stanowisko bohaterka jest jednak kobietą. I płeć zwraca na nią uwagę w korporacyjnej strukturze, w której najlepiej jest się nie wyróżniać. Musi być bezbłędna, pokonać „szklany sufit” i udowodnić, że zasługuje na duże pieniądze, które jej płacą. Przerażające.

Mimo upływu lat nie zapomniała o pracy i przyjaźni z Derekiem Jarmanem. W 2004 wzięła udział w filmie dokumentalnym Derek Jarman – życie jako sztuka, cztery lata później sama podjęła się produkcji filmu pt. Derek. W 2008 wraz z Keithem Collinsem, Simonem Fisherem Turnerem, Isaakiem Julienem i Jamesem Mackayem na 58. Berlinale odebrała specjalną nagrodę Teddy w uznaniu dla jej opieki nad dorobkiem nieżyjącego od 14 lat reżysera.

Aktorka był też brana pod uwagę do roli Sybilli Trelawney w serii filmów „Harry Potter”.

Niezależny festiwal filmowy

W sierpniu 2008 aktorka zorganizowała niezależny festiwal filmowy „Ballerina Ballroom Cinema Of Dreams” w wynajętej sali balowej w Nairn. Na początku sierpnia 2009 odbyła się nieco zmieniona druga edycja tego festiwalu – tym razem pod nazwą „A Pilgrimage” – wędrowny festiwal zlokalizowany w północnej Szkocji.

Styl i gra aktorska

Tildę Swinton nazywano muzą dwuznaczności, hermafrodytycznym talentem, a nawet ikoną brytyjskich gejów. Na takie opinie zapracowała sobie po równo urodą i androgyniczną posturą, jak i konsekwentnym wyborem skomplikowanych ról, często przekraczających ograniczenia jednej płci.

Dereka Jarmana pierwszego oczarowała jej nieoczywista uroda, wrażliwość na wątki homoerotyczne i umiejętność połączenia tego co męskie i kobiece. Jego obrazoburcze i wyrafinowane filmy zamieniły rudowłosą dziewczynę w zjawiskową piękność, w elfa, który nie jest ani kobietą, ani mężczyzną. Zapewne to samo dostrzegła w aktorce Sally Potter, powierzając jej tytułową rolę Orlanda (1992) – chłopca, którego klątwa królowej skazała na wieczną młodość. Film prowadzi widza przez 400 lat jego życia i dziwnej przemiany w kobietę.

Pytania o tożsamość, o gender pojawiają również w innych jej kreacjach aktorskich. W Man to Man (1992) Johna Maybury’ego jest żoną, która czekając na powrót męża z wojny zaczyna się w niego przeistaczać. W Constantine (2005) Tilda pojawiła się jako androgyniczny archanioł Gabriel.

Życie prywatne

Filmografia

Filmy fabularne

Seriale telewizyjne

Producent

Producent wykonawczy

Scenarzysta

Nagrody i nominacje

(Źródło: IMdB)

Tilda Swinton była wielokrotnie jurorem festiwali filmowych. Zasiadała m.in. w jury konkursu głównego na 38. MFF w Berlinie (1988), 55. MFF w Wenecji (1998) i 57. MFF w Cannes (2004). Była też członkiem jury sekcji "Cinéfondation" na 55. MFF w Cannes (2002).

Przypisy

  1. ↑ a b Gary R.R.Swinton:Descent of the mainline Swinton family from their earliest Eadulfing ancesters.
  2. ↑ Tilda opens up.
  3. ↑ Gary R.R.Swinton:Descent of the mainline Swinton family from their earliest Eadulfing ancesters.
  4. ↑ Gary R.R. Swinton Descent of the mainline Swinton family from their earliest Eadulfing ancesters.
  5. ↑ a b c d e f g h i j Krzysztof Kwiatkowski Dwuznaczna Tilda, „Gazeta Wyborcza” dodatek „Wysokie Obcasy”, 2007-11-26.
  6. ↑ Peter Beauclerk Dewar Burke’s Landed Gentry of Great Britain – The Kingdom in Scotland, wyd. 19, t. 1, Wilmington, Delaware 2001, s. 1317, ISBN 0-9711966-0-5.
  7. ↑ Tilda Swinton Biography na www.tiscali.co.uk, dostęp 2008-02-26. tiscali.co.uk. ..
  8. ↑ Notatka biograficzna Tildy Swinton w serwisie Filmweb.pl, dostęp 2005-02-25.
  9. ↑ a b c d e Agnieszka Kamrowska i Dorota Smoleń, biografia Tildy Swinton w portalu Onet.pl, dostęp 2008-02-25. film.onet.pl. ..
  10. ↑ Cornelia Parker: 'I've always been happy to sleep with the enemy' | Art and design | The Guardian, „The Guardian”, www.theguardian.com  .
  11. ↑ Swinton, Tilda 1960(?)– – FREE Swinton, Tilda 1960(?)– information | Encyclopedia.com: Find Swinton, Tilda 1960(?)– research , www.encyclopedia.com  .
  12. ↑ a b c Ewa Szabłowska Ludzie kina – Tilda Swinton, serwis ZoneEuropa.pl, dostęp 2008-02-25. pl.zoneeuropa.tv. ..
  13. ↑ Joanna Kollbek Berlinale: dziewczynka szkolona na żołnierza, „Onet.pl Film”, 2008-02-15. film.onet.pl. ..
  14. ↑ 10 Actors Who Were Almost Cast in Harry Potter, popsugar.co.uk, autor: Becky Kirsch, 3 czerwca 2020
  15. ↑ Festiwal Ballerina Ballroom Cinema Of Dreams, dostęp 2009-08-09 (ang.).
  16. ↑ Program festiwalu „A Pilgrimage”, dostęp 2009-08-09 (ang.).
  17. ↑ Nie chcą jej oglądać w roli czarownicy, portal „Onet.pl Film”, 2005-11-29. film.onet.pl. ..
  18. ↑ Evie Stephens
  19. ↑ ang. Love Is the Devil: Study for a Portrait of Francis Bacon
  20. ↑ Biała Czarownica
  21. ↑ ang. The Chronicles of Narnia: Prince Caspian
  22. ↑ ang. The Curious Case of Benjamin Button
  23. ↑ ang. The Chronicles of Narnia: The Voyage of the Dawn Treader
  24. ↑ Biała Czarownica
  25. ↑ ang. We Need to Talk About Kevin
  26. ↑ Thessaly Thacker

Linki zewnętrzne

David di Donatello dla najlepszej aktorki zagranicznej
Nagroda Akademii Filmowej dla najlepszej aktorki drugoplanowej
1936–1959
1960–1979
1980–1999
2000–2019
2020–2039
Nagroda BAFTA dla najlepszej aktorki drugoplanowej
1968–1979
1980–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029
Honorowy Złoty Lew
1969–1989
1990–2009
2010–
Puchar Volpiego dla najlepszej aktorki
1932–1959
1960–1989
1990–2009
od 2010
Europejska Nagroda Filmowa dla najlepszej aktorki europejskiej
1988-1999
2000-2019
2020-
Kontrola autorytatywna (osoba):Encyklopedia internetowa: