Aktyn

Wygląd przypnij ukryj Aktyn
rad ← aktyn → tor
La
↑
Ac
↓
Ute
       
                               
                               
                                                                       
                                                                       
                                                                                                                               
                                                                                                                               
       
                   
89 Ac
Wygląd
srebrzystobiały
Widmo emisyjne aktynu
Widmo emisyjne aktynu
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.

aktyn, Ac, 89
(łac. actinium)

Grupa, okres, blok

–, 7, f

Stopień utlenienia

III

Właściwości metaliczne

aktynowiec

Właściwości tlenków

zasadowe

Masa atomowa

Stan skupienia

stały

Gęstość

10070 kg/m³

Temperatura topnienia

1050 °C

Temperatura wrzenia

3198 °C

Numer CAS

7440-34-8

PubChem

23965

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Aktyn (Ac, łac. actinium) – nietrwały pierwiastek chemiczny zaliczany do aktynowców lub skandowców.

Odkrycie

Nazwa pochodzi od greckiego słowa aktinos oznaczającego promień. Francuski chemik André-Louis Debierne wykrył aktyn w 1899 roku na podstawie stwierdzenia promieniowania (stąd nazwa) jonizującego i widzialnego (niebieskawego) oraz wydzielania energii termicznej w przesączach otrzymanych od Pierre’a i Marii Curie. W tym samym czasie co Debierne, ten sam pierwiastek wykrył chemik niemiecki Friedrich Otto Giesel, który proponował nieuznaną nazwę emanium (łac. emanare – szerzyć się, rozpływać się, emanować).

Znane izotopy aktynu mają liczby masowe od 221 do 230. W skorupie ziemskiej występuje jedynie izotop 227, w obfitości ok. 3×10−14% wagowo, a w rudach uranu w ilości 0,15 mg/Mg.

Otrzymywanie

Ze środowiska naturalnego pozyskuje się go z rud uranowych przez aktywację izotopu 226Ra neutronami, po której następuje rozpad β (rozpad z emisją cząstki β, o energii 0,04 MeV następuje w 98,8% przypadków, a w pozostałych następuje rozpad alfa):

226Ra(n, γ)227Ra → 227Ac

Aktyn oddziela się następnie od radu rozpuszczalnikami organicznymi.

Pierwiastek występuje też w szeregu promieniotwórczym 229Th:

229Th(α)→225Ra(β−)→225Ac

Właściwości chemiczne

Aktyn jest bardzo aktywny chemicznie i ma wysoką radiotoksyczność. Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej (ICRP) ustanowiła dopuszczalną ilość 227Ac w organizmie człowieka na 1 kBq, a kości jako narząd krytyczny. Na powietrzu łatwo się utlenia. Rozpuszcza się w kwasie solnym i azotowym. Związki aktynu są izoelektronowe z analogicznymi związkami lantanu – sole lantanu wykorzystywane są jako nośniki aktynu.

Najpopularniejsze związki

Wykorzystanie

Istnieje kilka eksperymentalnych zastosowań aktynu, zwłaszcza w medycynie, do których predysponuje pierwiastek krótki okres połowicznego rozpadu pewnych izotopów (zwłaszcza aktyn-225), oraz emisja cząstek alfa – aktyn nadaje się więc do użycia w radioterapii, dokładniej terapii nowotworów cząstkami alfa (targeted alpha-particle therapy, TAT), zwłaszcza nowotworów złośliwych. Może być też używany jako generator 213Bi, izotopu bizmutu także przydatnego w tej samej terapii. 225Ac jest też źródłem 209Bi.

Aktyn-227 jest używany jako znacznik używany na głębokościach, m.in. do poszukiwań innych izotopów pierwiastka.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Wartość w nawiasach klamrowych jest liczbą masową najtrwalszego izotopu tego pierwiastka, z uwagi na to, że nie posiada on trwałych izotopów, a tym samym niemożliwe jest wyznaczenie dla niego standardowej względnej masy atomowej. Bezwzględna masa atomowa tego izotopu wynosi: 227,02775 u (227
    Ac) (patrz: publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Thomas Prohaska i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.)).

Przypisy

  1. ↑ a b c David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-3, ISBN 978-1-4200-9084-0  (ang.).
  2. ↑ ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603  (ang.).
  3. ↑ Nomenclature of Inorganic Chemistry: Second Edition – Definitive Rules 1970. „Pure Appl. Chem.”. 28 (1), s. 1–110, 1971. DOI: 10.1351/pac197128010001. 
  4. ↑ Neil G.N.G. Connelly Neil G.N.G. i inni, Nomenclature of Inorganic Chemistry. IUPAC Recommendations 2005 (Red Book), International Union of Pure and Applied Chemistry, RSC Publishing, 2005, s. 51, ISBN 978-0-85404-438-2  (ang.).
  5. ↑ Według IUPAC aktyn zalicza się do aktynowców, w podręcznikach spotyka się jednak często przypisanie aktynu do skandowców, a nie aktynowców, np. J.D. Lee: Zwięzła chemia nieorganiczna. Wyd. 1. Warszawa: PWN, 1997, s. 410. ISBN 83-01-12352-4. lub Adam Bielański: Podstawy chemii nieorganicznej. Wyd. 5. Warszawa: PWN, 2002, s. 1008. ISBN 83-01-13654-5.
  6. ↑ a b c Ryszard Szepke: 1000 słów o atomie i technice jądrowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06723-6. (pol.).brak strony w książce
  7. ↑ Isotope data for thorium-229 in the Periodic Table , www.periodictable.com  .
  8. ↑ a b MatthiasM. Miederer MatthiasM., David A.D.A. Scheinberg David A.D.A., Michael R.M.R. McDevitt Michael R.M.R., Realizing the potential of the Actinium-225 radionuclide generator in targeted alpha-particle therapy applications, „Advanced drug delivery reviews”, 60 (12), 2008, s. 1371–1382, DOI: 10.1016/j.addr.2008.04.009, ISSN 0169-409X, PMID: 18514364, PMCID: PMC3630456  .
  9. ↑ a b Application of ion exchange and extraction chromatography to the separation of actinium from proton-irradiated thorium metal for analytical purposes, „Journal of Chromatography A”, 1380, 2015, s. 55–63, DOI: 10.1016/j.chroma.2014.12.045, ISSN 0021-9673   (ang.).
  10. ↑ Actinium-227 as a deep-sea tracer: sources, distribution and applications, „Earth and Planetary Science Letters”, 198 (1–2), 2002, s. 147–165, DOI: 10.1016/S0012-821X(02)00512-5, ISSN 0012-821X   (ang.).
Układ okresowy pierwiastków
1 2   3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
1 H   He
2 Li Be   B C N O F Ne
3 Na Mg   Al Si P S Cl Ar
4 K Ca   Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
5 Rb Sr   Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
6 Cs Ba   La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
7 Fr Ra   Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og
8 Uue Ubn ✱  
  ✱ Ubu Ubb Ubt Ubq Ubp Ubh Ubs ...  
Metale alkaliczne Metale ziem
alkalicznych 		Lantanowce Aktynowce Metale przejściowe Metale Półmetale Niemetale Halogeny Gazy szlachetne Właściwości
nieznane
  1. ↑ Alternatywnie do skandowców zalicza się często nie lutet i lorens, lecz lantan, aktyn oraz hipotetyczny unbiun.
  2. ↑ Budowa 8. okresu jest przedmiotem badań teoretycznych i dokładne umiejscowienie pierwiastków tego okresu w ramach układu okresowego jest niepewne.
Kontrola autorytatywna (pierwiastek chemiczny):Encyklopedia internetowa: