Świerzawa

Wygląd przypnij ukryj Świerzawa

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ratusz w Świerzawie
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	złotoryjski
Gmina	Świerzawa
Data założenia	1268
Prawa miejskie	1295-1945 od 1984 r.
Burmistrz	Paweł Kisowski
Powierzchnia	1,76 km²
Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość	2032 1154,5 os./km²
Strefa numeracyjna	75
Kod pocztowy	59-540
Tablice rejestracyjne	DZL
Położenie na mapie gminy ŚwierzawaŚwierzawa
Położenie na mapie PolskiŚwierzawa
Położenie na mapie województwa dolnośląskiegoŚwierzawa
Położenie na mapie powiatu złotoryjskiegoŚwierzawa
51°00′53″N 15°53′34″E/51,014722 15,892778
TERC (TERYT)	0226044
SIMC	0936486
Urząd miejskipl. Wolności 60 59-540 Świerzawa
Strona internetowa

Świerzawa (do 1945 niem. Schönau an der Katzbach, hist. pol. Szunów) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie złotoryjskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Świerzawa. Leży w dolinie Kaczawy, w centralnej części Pogórza Kaczawskiego.

Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. liczyło 2032 mieszkańców (833. miejsce w kraju), natomiast gęstość zaludnienia wynosiła 1154,5 osób/1 km² (18. miejsce w województwie dolnośląskim).

Położone 18 km na północny wschód od Jeleniej Góry. Lokalny ośrodek handlowo-usługowy i wypoczynkowy. Przez miasto przebiega nieczynna linia kolejowa Legnica – Złotoryja – Marciszów – Kamienna Góra – Lubawka.

Nazwa

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Schenow. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Schoenovia.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880–1902 podaje dwie nazwy miejscowości niemiecką: Schoenau oraz polską historyczną Szunów. Również po 1945 roku początkowo używano nazw Szunów albo Sieńsk, do momentu nadania obecnej nazwy.

Położenie

Świerzawa jest historycznym miasteczkiem położonym w południowej części województwa dolnośląskiego w powiecie złotoryjskim nad Kaczawą. Położenie miasta na Pogórzu Kaczawskim, w niewielkiej odległości na północ od Gór Kaczawskich stwarza możliwość rozwoju turystyki.

Miasto leży przy drodze wojewódzkiej i w niedalekiej odległości od głównych tras:

• Droga wojewódzka nr 328 (Kamienna Góra – Złotoryja – Chojnów – Chocianów – Przemków – Nowe Miasteczko)
• Droga wojewódzka nr 365 (Jelenia Góra – Jawor) trasa ta przebiega w niewielkiej odległości od miasta przez Starą Kraśnicę.
• Droga krajowa nr 3 (Świnoujście – Szczecin – Gorzów Wielkopolski – Zielona Góra – Legnica – Jelenia Góra) trasa ta przebiega w odległości 17 km od Świerzawy
• Autostrada A4 (Korczowa – Jędrzychowice) autostradę od Świerzawy dzielą tylko 32 km.

W Świerzawie do niedawna czynna była stacja kolejowa. Obecnie ruch na trasie kolejowej Legnica – Złotoryja – Kamienna Góra biegnącej przez miasto został wstrzymany.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 1,76 km².

Świerzawa historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1946–1975 administracyjnie należała do województwa wrocławskiego, a od 1975 do 1998 do województwa jeleniogórskiego.

Historia

Fragment rynku

Świerzawa swą historią sięga roku 1195, kiedy to na miejscu dzisiejszego miasta Bolesław I Wysoki wybudował drewniany kościółek. Według legendy niemiecka nazwa Schönau pochodzi od wypowiedzi Agnieszki Habsburżanki, żony Bolka II Małego, która w drodze z Jawora do Złotoryi zatrzymała się w tym miejscu i rzekła "Hier will ich ein Haus haben auf der schönen Aue ("Chcę mieć dom na tej pięknej łące"). Pierwsza pisemna wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1268, po śmierci Bolesława II Rogatki w 1278 należała do księstwa lwóweckiego. Od 1286 polegała księstwu świdnicko-jaworskiemu, prawa miejskie nadał jej książę świdnicki Bolko I Surowy w 1296 roku. Świerzawa początkowo podlegała pod jurysdykcję Złotoryi, w 1321 została sprzedana przez Henryka jaworskiego rodowi Zedlitzów, w 1543 stała się samodzielnym miastem. Rozwijała się szybko i dynamicznie, gdyż leżała na głównym szlaku handlowym z Kamiennej Góry do Złotoryi.

Miasto wielokrotnie nawiedzały epidemie, pożary i wojny, miasto było celem ataków ponieważ nie posiadało murów miejskich. Największe zniszczenia przyniosła wojna trzydziestoletnia, podczas której, w wyniku pożaru, spaleniu uległa większa część zabudowy. Po tym incydencie nastąpiło wyraźne spowolnienie rozwoju i rozbudowy miasta. W latach 1818–1932 Świerzawa wspólnie z Bolkowem była siedzibą powiatu. W czasie I i II wojny światowej miasto nie doznało zniszczeń.

W 1945 r. miasto zostało włączone w granice Polski. Jego dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec. W 1973 zniesiono prawa miejskie Świerzawy, degradując ją do rangi wsi. Prawa te zostały przywrócone w 1984 roku.

30 września 2022 roku patronem Szkoły Podstawowej w Świerzawie został lekarz, pedagog, pisarz, publicysta i działacz społeczny – Janusz Korczak.

Zabytki

Kościół Wniebowzięcia NMP Kościół św. Józefa Opiekuna Kościół św. Jana i Katarzyny

Świerzawa nie odniosła znaczących strat w zabudowie podczas II wojny światowej.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są:

• ośrodek historyczny miasta, rynek otaczają XIX-wieczne kamieniczki, w tym budynek dawnej apteki z 1690 r.
• kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, z II poł. XIV w, mieszczący się w centralnej części miasta. Powstawał etapami – w 1381 r. wzniesiono część dzisiejszego prezbiterium, w I poł. XV w. powstał korpus kościoła. Odbudowany po pożarze w 1487 r., przebudowany na początku XVI i w XIX w. Od samego początku był to kościół parafialny i taką też funkcję pełni do dzisiaj. Zewnętrzne ściany świątyni zdobią XVII-wieczne renesansowe płyty nagrobne. Wewnątrz kościoła m.in. XVIII-wieczny ołtarz i XVIII-wieczne figurki świętych. Ozdobne portale zdobiące wejścia do kościoła wykonane są w stylu późnogotyckim.
• Kościół św. Józefa Opiekuna, w ścisłym centrum, przy pl. Wolności. Kościół wzniesiony przez ewangelików latach 1747–1748, odbudowany po pożarze w 1762 r., wieża powstała w 1845 r., został gruntownie przebudowany w latach 1876–1878. Od początku do zakończenia wojny służył wiernym z gminy ewangelickiej, obecnie (od 1999) jest kościołem filialnym świerzawskiej parafii.
• Kościół św. Jana i Katarzyny, romański. Kościół wzniesiony w połowie XIII w (w źródłach pisanych pierwszy raz o kościele informowano w 1268 r.). poza obrębem miasta na miejscu swego drewnianego poprzednika (wzmiankowanego już w 1195 r.). Zbudowany z kamienia łamanego (z piaskowcowymi narożnikami, portalami i obrzeżami okiennymi). Pierwotnie był budowlą bez wieży, jednonawową z prezbiterium i wyodrębnionym łukiem tęczowym. Prezbiterium zabudowane jest od wschodu (kościół jest orientowany) apsydą. Do północnej ściany przylega dobudowana po połowie XIII w. zakrystia. Wieża górująca nad świątynią została dobudowana w 1507 r., po zniszczeniach wywołanych pożarem w XV w. Nieco później kościół zyskał przybudówkę na ścianie południowej. Po zniszczeniach przebudowano również w ścianie południowej dwa okna. Prezbiterium przykrywa sklepienie krzyżowo-żebrowe, nawę - drewniany strop podparty dwiema kolumnami z drewna jodłowego.
• cmentarz przykościelny; 5 maja 2015 umieszczono na nim tekst po polsku i niemiecku o treści "Pokój Boży niech będzie z Nami wszystkimi - Uczcijmy pamięć zmarłych, których groby już nie istnieją. Oni stworzyli dobra, które nas otaczają. Byli i obecni mieszkańcy Świerzawy"
  • ogrodzenie z budynkiem bramnym, z XVI w.
• dawna plebania, ul. Jeleniogórska 6, z ok. 1800 r.
• zamek, nie istnieje, z XVII w.
• park miejski, powstały po 1920 r.
• ratusz, Świerzawski magistrat pochodzi z 1810 roku i od początku służy tym samym celom. Powstał w miejscu poprzedniego ratusza który stał w tym miejscu. Ratusz wieńczy czworoboczna wieża zakończona hełmem, a samą wieże zdobi czterotarczowy zegar. Ozdobą ratusza jest płaskorzeźba przedstawiająca herb miasta czyli otwartą dłoń. Wewnątrz na uwagę zasługuje zabytkowa waga miejska zamieszczona na suficie w dolnym korytarzu. Świerzawski ratusz mieści się w centrum miasta na pl. Wolności. Budynek obecnie zajmuje Urząd Miasta i Gminy Świerzawa
• domy, pl. Wolności 2, 23 (d. Rynek), z 1767 r., XVIII i XIX w.
• most, ul. Zielona – Kościuszki, z XVI w.

inne zabytki techniki:

• wał przeciwpowodziowy wzdłuż rzeki Kamiennik pochodzący z XX wieku jest ciekawym rozwiązaniem inżynierii
• most kamienny, XVIII-wieczny, znajduje się nieco dalej.

Gospodarka

Świerzawa jest głównie ośrodkiem usługowo-handlowym dla rolniczej okolicy. W mieście nie ma większych zakładów przemysłowych. Istnieje tutaj urząd pocztowy, punkty handlowe, usługowe, kilka serwisów, bar, stacja benzynowa, posterunek policji, biblioteka i dwie szkoły.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Świerzawy w 2014 roku.

Turystyka

Świerzawa leży w ciekawym turystycznie regionie na Pogórzu Kaczawskim i w pobliżu Gór Kaczawskich. Zabytki architektoniczne poświadczają jej długoletnią historię. Wszelkich informacji o historii, kulturze i zabytkach miasta oraz o bazie noclegowo-gastronomicznej udziela Centrum Kultury i Turystyki w Świerzawie przy ul. Jeleniogórskiej.

Sport

W mieście działa klub piłkarski "Pogoń Świerzawa" założony w 1946 roku. Największy sukces klubu to gra w III lidze w sezonie 1995/96.

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (kościół św. Jana i Katarzyny)
• Kościół Zielonoświątkowy:
  • Zbór „Brama Nadziei”
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór, Sala Królestwa

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Obercunnersdorf (Niemcy)
• Malá Skála (Czechy)
• Chocz (Polska)
• Wiązów (Polska)

Przypisy

1. ↑ a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku , stat.gov.pl   (pol.).
2. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
3. ↑ a b Szunów, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 79 .
4. ↑ Zabytki w Starej Kraśnicy
5. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis. dokumentyslaska.pl. .
6. ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, Breslau 1889.
7. ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 180. ISBN 978-83-910595-2-4.
8. ↑ Spis stacyj i przystanków Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych we Wrocławiu, Wrocław 1945, s. 20
9. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507. Brak numerów stron w książce
10. ↑ JanuszJ. Czerwiński JanuszJ., RyszardR. Chanas RyszardR., Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 393 .
11. ↑ PL: Szkoła ma zacnego patrona (FOTO). E-Legnickie, 2022-09-30. . (pol.).
12. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 265,266. . .
13. ↑ a b Świerzawa, Wniebowzięcia NMP – Diecezja Legnicka   (pol.).
14. ↑ Urząd Miejski w Świerzawie: Kościół św. Jana i św. Katarzyny , swierzawa.pl  .
15. ↑ Krzysztof Tęcza: Miłośnicy zabytków w Muchowie. Co widzieli?. Jelonka.com, 2016-06-02. .
16. ↑ Świerzawa w liczbach , Polska w liczbach  , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
17. ↑ Informacje o Klubie - Pogoń Świerzawa , pogonswierzawa.futbolowo.pl  .
18. ↑ Strona Kościoła Zielonoświątkowego w RP – Baza adresowa zborów. . .
19. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org  .
20. ↑ Urząd Miejski w Świerzawie: Współpraca partnerska , bip.swierzawa.pl  .

Bibliografia

• Z. Mosoń, Perły Świerzawy, UMiG Świerzawa, 2006
• C. Skała, Sudety, Pascal 2006
• Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 7 Pogórze Kaczawskie, red. Marek Staffa, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław 2002, ISBN 83-85773-47-9
• Góry i Pogórze Kaczawskie. Skala 1:40.000. Jelenia Góra: Wydawnictwo Turystyczne Plan, 2004. wyd. II. ISBN 83-88049-02-X. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Miasto i gmina Świerzawa. swierzawa.pl. .
• Gmina Świerzawa na stronie powiatu złotoryjskiego. powiat-zlotoryja.pl. .
• Góry i Pogórze Kaczawskie - Kraina Wygasłych Wulkanów

Miasta województwa dolnośląskiego

Miasta powiatowe

Bolesławiec Dzierżoniów Głogów Góra Jawor Jelenia Góra Kamienna Góra Kłodzko Legnica Lubań Lubin Lwówek Śląski Milicz Oleśnica Oława Polkowice Strzelin Środa Śląska Świdnica Trzebnica Wałbrzych Wołów Wrocław Ząbkowice Śląskie Zgorzelec Złotoryja

Miasta gminne

Bardo Bielawa Bierutów Bogatynia Boguszów-Gorce Bolków Brzeg Dolny Bystrzyca Kłodzka Chocianów Chojnów Duszniki-Zdrój Głuszyca Gryfów Śląski Jaworzyna Śląska Jedlina-Zdrój Jelcz-Laskowice Kamieniec Ząbkowicki Karpacz Kąty Wrocławskie Kowary Kudowa-Zdrój Lądek-Zdrój Leśna Lubawka Lubomierz Mieroszów Międzybórz Międzylesie Miękinia Mirsk Niemcza Nowa Ruda Nowogrodziec Oborniki Śląskie Olszyna Piechowice Pieńsk Pieszyce Piława Górna Polanica-Zdrój Prochowice Prusice Przemków Radków Siechnice Sobótka Stronie Śląskie Strzegom Syców Szczawno-Zdrój Szczytna Szklarska Poręba Ścinawa Świebodzice Świeradów-Zdrój Świerzawa Twardogóra Wąsosz Węgliniec Wiązów Wleń Wojcieszów Zawidów Ziębice Złoty Stok Żarów Żmigród

• Wikiprojekt:Dolny Śląsk

Gmina Świerzawa

• Siedziba gminy: Świerzawa

Miasto	Świerzawa
Wsie	Biegoszów Dobków Gozdno Lubiechowa Nowy Kościół Podgórki Rząśnik Rzeszówek Sędziszowa Sokołowiec Stara Kraśnica
Integralne części wsi	Bronków Dynowice Janochów Jurczyce Krzeniów Posępsko Różana Sądrecko Szczechów Wielisław Złotoryjski

Powiat złotoryjski

Miasta	Świerzawa Wojcieszów Złotoryja
Gminy miejskie	Wojcieszów Złotoryja
Gminy miejsko-wiejskie	Świerzawa
Gminy wiejskie	Pielgrzymka Zagrodno Złotoryja

Powiat złotoryjski (1946–1975)

• Siedziba powiatu – Złotoryja

Przynależność wojewódzka	woj. wrocławskie
Miasta (1945-75)	Chojnów Świerzawa (do 1945) Wojcieszów (od 1973) Złotoryja
Osiedla (1954-72)	Świerzawa (1957-72) Wilków (1954-72) Wojcieszów (1956-72)
Gminy wiejskie (1945-54 i 1973-75)	Chojnów Krzywa (do 1954) Nowy Kościół (do 1954) Pielgrzymka Rząśnik (do 1954) Strupice (do 1954) Świerzawa Zagrodno Złotoryja
Gromady (1954-72)	Biała (1954-72) Brochocin (1954-68) Chojnów (1960-72) Dobroszów (1954-59) Gierałtowiec (1954-72) Groble (1954-59) Konradówka (1954-59) Krzywa (1954-72) Lubiechowa (1954-58) Niedźwiedzice (1954-59) Nowa Wieś Grodziska (1954-61) Nowy Kościół (1954-72) Pielgrzymka (1954-72) Radziechów (1954-61) Rokitki (1954-61) Rokitnica (1954-72) Rząśnik (1954-68) Sokołowiec(1961) Stara Kraśnica (1954-59) Świerzawa (I) (1954-56) Świerzawa (II) (1954-72) Twardocice (1954-68) Wilków (1954) Wojcieszów (1954-55) Zagrodno (1954-72) Złotoryja (1954-72)