Kodeks Nitryjski

Codex Nitriensis

Fragment z tekstem Łk 9,23
Oznaczenie	R
Data powstania	VI wiek
Rodzaj	Kodeks majuskułowy
Numer	027
Zawartość	Iliada, Ewangelia Łukasza, Elementy
Język	grecki, syryjski
Rozmiary	29,5 × 23,5 cm
Typ tekstu	tekst bizantyjski
Kategoria	V
Data odkrycia	1843
Miejsce przechowywania	British Library
Multimedia w Wikimedia Commons

Codex Nitriensis – palimpsest pisany na pergaminie, zawierający w sumie cztery dzieła literackie: trzy greckie oraz jedno syryjskie; wszystkie pochodzą z wieków VI–IX. Zachowało się 226 kart rękopisu. Górny tekst naniesiony został w wieku VIII lub IX i zawiera syryjski traktat Sewera Antiocheńskiego, przeciwko Janowi Gramatykowi. Ten sam kodeks w dolnym tekście zawiera greckie teksty Iliady Homera, Ewangelii według św. Łukasza oraz Elementów Euklidesa^[1]. Dolny tekst palimpsestu jest miejscami nieczytelny.

Rękopis przechowywany był w klasztorze św. Marii Deipara na Pustyni Nitryjskiej, około 110 km na północny zachód od Kairu. W 1838 roku znaleziony został przez Anglika Henry'ego Tattam (1788-1868) i wraz z ponad 500 innymi rękopisami przewieziony został do Londynu^[1]. Obecnie przechowywany jest w Londynie (Brit. Libr., Add. 17211)^[2][3] .

Jest jednym z najsłynniejszych palimpsestów^[4]. Poszczególne partie palimpsestu były wydawane osobno: tekst Iliady już w 1851 roku, tekst Ewangelii w 1857 roku, tekst Elementów w 1885 roku, a traktat syryjski dopiero w 1929 roku. Najczęściej badaną partią palimpsestu jest Iliada.

Fragmenty tekstu Iliady zostały wydane w 1851 roku przez Williama Curetona (1808–1864)^[5]. W wydaniu zawarł sześć stron faksymile^[6]. Fragment datowany jest na VI wiek. Zachowało się 60 kart rękopisu – z tekstem Iliady XII.273-XXIV.483 (liczne luki). Tekst pisany jest jedną kolumną na stronę, po 33 linijki w kolumnie. Zawiera w sumie 3895 linijek tekstu. Według Apthorpa czytelnych jest 3870 linijek tekstu, 23 linijki są całkowicie nieczytelne^[7]. Litery mają kształty podobne do stosowanych w Kodeksie Aleksandryjskim (np. П z wydłużoną górną poziomą kreską) i są charakterystyczne dla środowiska aleksandryjskiego. Litera ipsilon sięga poniżej poziomu innych liter (podobnie jak rho), a eliptyczne phi nie sięga powyżej. Sugerowano więc, że rękopis mógł powstać w Aleksandrii (Cureton)^[8][9] .

Skryba popełnił kilka opuszczeń w tekście – ze względu na podobne zakończenie (błąd homoioteleuton) – w następujących miejscach: Il. XII,374; XIV,157-158; XX,44-46; XXIII,273; XIII,283-284; XXIII,746; XXIV,290. W stosunku do blisko 4000 linijek zachowanego tekstu liczba tych opuszczeń jest, jak ocenił Michael J. Apthorp, „bardzo niewielka”^[10].

Zanim odkryto ten rękopis, najcenniejszym przechowywanym w Wielkiej Brytanii rękopisem Iliady był Townley Homer, datowany wówczas na XIII wiek^[11] (teraz na XI wiek)^[12].

Rękopis badali: Michael J. Apthorp^[13], Guglielmo Cavallo i Francesca Schironi (w 2010 roku)^[14] .

Rękopis zawiera

XII. 273-471

XIII. 133-265,333-398,465-530,663-728,797-837

XIV. 1-20,156-419

XV. 158-223,356-421,491-557

XVI. 199-264,331-397,664-731,798-862

XVIII 93-358,426-492

XIX. 136-268,335-424

XX. 1-172,306-503

XXI. 1-397,465

XXII. 1-113,181-378

XXIII. 57-323,457589,656-788,856-897

XXIV. 1-20.285-483^[7].

Manuskrypt zawiera Ewangelię według Łukasza z licznymi lukami. Składa się na nią 48 kart (29,5 na 23,5 cm). Tekst kodeksu zawarty jest w dwóch kolumnach na stronę, 25 linijek na stronę, pisany jest majuskułą^[2][3] , wielką uncjałą^[15]. Litery są wielkie i piękne. Nie stosuje przydechów ani akcentów. Kształty liter są zbliżone do kodeksów 022, 024 i 081^[1], z tą tylko różnicą, że w Kodeksie Nitryjskim są mniej regularne^[16]. Niektóre z kart są zabrudzone, niektóre podarte, zwłaszcza 2, 11 oraz 14, a także 548–549. Nomina sacra pisane są skrótami^[17].

Partia rękopisu z tekstem Ewangelii oznaczana jest przy pomocy symbolu R albo 027. Siglum R zostało nadane przez Tischendorfa, natomiast 027 nadane zostało przez Gregory'go w 1908 roku^[18]. Hermann von Soden nadał mu symbol ε 22^[18]. Przyjęły się symbole zaproponowane przez Tischendorfa i Gregory'ego (określane jako system numeracji Gregory-Aland). Tekst Ewangelii Łukasza datowany jest paleograficznie przez INTF na VI wiek^[2].

Ewangelia według Łukasza 1,1-13; 1,69-2,4; 2,16-27; 4,38-5,5; 5,25-6,8; 6,18-36; 6,39; 6,49-7,22; 7,44; 7,46; 7,47; 7,50; 8,1-3; 8,5-15; 8,25-9,1; 9,12-43; 10,3-16; 11,5-27; 12,4-15; 12,40-52; 13,26-14,1; 14,12-15,1; 15,13-16,16; 17,21-18,10; 18,22-20,20; 20,33-47; 21,12-22,6; 22,8-15; 22,42-56; 22,71-23,11; 23,38-51^[1][19].

Są to jednak przybliżone dane. Dokładne ustalenie, jakie wiersze Łk są zawarte na kartach kodeksu nie zawsze jest możliwe. Skryba pominął tekst Łk 15,19-21 i został on dodany przez drugą rękę^[20] .

Ewangelia według Łukasza poprzedzona jest listą κεφαλαια (spis treści), na kartach 1r-3v. Tekst dzielony jest według Sekcji Ammoniusza, których numery podane są na marginesie, brak jednak odniesień do Kanonów Euzebiusza. Podział według Sekcji Ammoniusza odbiega od powszechnie stosowanego i bywa określany jako Sekcje Pseudo-Ammoniusza^[1].

Zdaniem Tregellesa tekst kodeksu jest charakterystyczny dla starych rękopisów i potwierdza dotychczasowe osiągnięcia krytyki tekstu^[6]. Hort uznał, że przekazuje tekst mieszany z wielką liczbą przed-bizantyjskich lekcji^[21]. Podobnie oceniał Kenyon^[22]. Hermann von Soden uznał, że reprezentuje tekst zachodni^[23]. Dzisiaj uważa się, że tekst ten reprezentuje bizantyjską tradycję tekstualną. Aland dał mu następujący profil tekstualny: 11¹ 4^1/2 0² 5^s, co znaczy, że 11 razy wspiera tekst bizantyjski przeciwko „oryginalnemu”, 4 razy zgodny jest z tekstem bizantyjskim oraz oryginalnym, nigdy nie wspiera tekstu oryginalnego przeciwko bizantyjskiemu, posiada 5 sobie właściwych wariantów tekstowych (Sonderlesarten)^[2]. Aland zaklasyfikował go do V kategorii^[2]. Jednak ocena Alanda bazuje na porównaniu tylko 20 miejsc rękopisu^[20] . Według tzw. Claremont Profile Method, tj. metody wielokrotnych wariantów, przekazuje standardowy tekst bizantyjski według rodziny K^x w Łk 1 i Łk 10. W Łk 20 przekazuje tekst mieszany^[24].

20-25% tekstu nie jest zgodne z bizantyjską tradycją tekstualną. W rozdziałach 13-16 element nie-bizantyjski nawet przeważa^[20] .

W Łk 6,2 przekazuje wariant οὐκ ἔξεστιν (nie wolno), a nie οὐκ ἔξεστιν ποιεῖν (nie wolno czynić), jak ma większość rękopisów. Wariant kodeksu jest wspierany przez ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{4}}$, B, (D), 700, lat, cop^sa, cop^bo, arm, geo^[25].

Rękopis nie posiada wierszy Łk 22,43-44 (krwawy pot Jezusa), podobnie jak kodeksy ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{69}}$, ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{75}}$, A, B, N, T, W, 579, 1071^[26].

Rękopis był cytowany w krytycznych wydaniach Nowego Testamentu do wydań NA26, UBS3^[27]. Wydania NA27 oraz UBS4 nie cytują już kodeksu^[28][29].

Tekst został odczytany przez Tregellesa (1854) i Tischendorfa (1855) niezależnie od siebie. Tischendorf porównał oba odczyty i jeszcze raz sprawdził teksty sporne (np. Łk 8,5; 18,1.10), po czym wydał jego tekst w 1857 roku^[30]. Tregelles w 1863 roku wskazał Tischendorfowi kilka dalszych błędów; Tischendorf uwzględnił te uwagi w swoim Editio Octava maior (1865)^[1].

Zachowało się tylko pięć kart Elementów Euklidesa (folios 49-53 palimpsestu)^[31] , z tekstem X.15-16, 31-32, 80-81, 112-113; XIII.14. Nieznane jest miejsce powstania tego rękopisu; sugerowana jest Syria oraz Mezopotamia. Tekst pisany jest w dwóch kolumnach na stronę, 25 linijkach w kolumnie, pochyloną uncjałą. Litery są małe i regularne^[32]. Kształt liter wskazuje na VI–VII wiek^[33] lub na VII–VIII wiek (Heiberg)^[34].

Tekst fragmentu początkowo uchodził za niemal niemożliwy do odczytania^[32]. Odczytał go i opublikował Johan Ludvig Heiberg (1854–1928) w 1885 roku^[35]. Heiberg zwrócił uwagę na rozbieżności tekstualne względem najważniejszego rękopisu Elementów, kodeksu Vaticanus Gr. 190 (oznaczany symbolem P), oraz na bliską zgodność z kodeksem Bodleianus (oznaczany symbolem B)^[36].

Rękopis był badany przez paleografa Guglielmo Cavallo. Cavallo wydał jedną kartę kodeksu metodą facsimile^[37].

Syryjski rękopis składa się z 226 kart, o rozmiarach 23,5 cm na 15 cm (oryginalne karty zostały zgięte w połowie, czasem zostały też obcięte)^[31] . Część z nich jest podarta i zachowana we fragmentach. Liczba foliałów wynosi 23, większa część pierwszego zaginęła. Tekst pisany jest jedną kolumną na stronę, 19-25 linijek w kolumnie. Nie stosuje paginacji^[14] . Litery są regularne i pisane przez profesjonalnego skrybę^[38]. Tekst syryjski zawiera traktat Sewera Antiocheńskiego, patriarchy z Antiochii (512–518), przeciwko Janowi Gramatykowi z Cezarei^[2].

Według noty na folio 53 recto tekst syryjski został sporządzony przez Symeona z Kartamin, dla Daniela, biskupa Edessy. Według noty sporządzonej przez inną rękę, na folio 49, rękopis należał do Daniela, biskupa Edessy^[39][31] .

Symeon dokonał tego dzieła prawdopodobnie około roku 800. Symeon wykorzystał do tego celu greckie rękopisy Iliady, Ewangelii Łukasza oraz Elementów, ale użył tylko części ich kart^[7]. Rozdziały I-VIII traktatu Severusa pisane są na kartach pochodzących z Ewangelii Łukasza, rozdziały VIII-XX na rękopisie Iliady, a rozdziały XX-XXI na rękopisie Elementów^[31] .

Rękopis badał William Wright i sporządził pierwszy jego opis^[40]. J. Lebon wydał tekst rękopisu w 1929 roku^[41].

Nic pewnego nie da się powiedzieć o historii rękopisu. William Cureton sądził, że należał do 250 rękopisów dostarczonych przez Mojżesza z Nisibis w roku 932 do klasztoru św. Marii Deipara^[39].

• lista kodeksów majuskułowych Nowego Testamentu

Wydania tekstu

• Konstantin von Tischendorf: Monumenta sarca inedita. Leipzig: J.C. Hinrichs, 1857, s. XIV-XXII, 1–92. (łac.).
• Johan Ludvig Heiberg. Ein palimpsest der Elemente Euklids. „Philologus”. 45 tom, s. 353-366, 1885. Goettingen. (niem.). 

Krytyczne wydania NT

• K. Aland, M. Black, C.M. Martini, B.M. Metzger, A. Wikgren: The Greek New Testament. Wyd. 3. Stuttgart: United Bible Societies, 1983. ISBN 3-438-05113-3.
• B. Aland, K. Aland, Karavidopoulos, B.M. Metzger, A. Wikgren: The Greek New Testament. Wyd. 4. Stuttgart: United Bible Societies, 1993. ISBN 978-3-438-05110-3.Sprawdź autora:3 oraz 4.
• Eberhard Nestle, Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: K. Aland, M. Black, C.M. Martini, B.M. Metzger, A. Wikgren. Wyd. 26. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991. ISBN 3-438-05100-1.
• Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: B. et K. Aland, J. Karavidopoulos, C.M. Martini, B.M. Metzger. Wyd. 27. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001. ISBN 978-3-438-05100-4.

Listy i katalogi rękopisów

• C.R. Gregory: Die griechischen Handschriften des Neuen Testament. Leipzig: J.C. Hinrichs'sche Buchhandlung, 1908, s. 34. (niem.).
• William Wright: Catalogue of the Syriac manuscripts in the British Museum. T. 2. London: British Museum, 1871, s. 548–550. (ang.).
• Kodeks 027 (GA). Liste Handschriften . INTF. .

Introdukcje do krytyki tekstu NT

• K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. przeł. Erroll F. Rhodes. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995, s. 113. ISBN 978-0-8028-4098-1. (ang.).
• Caspar René Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. 1. Leipzig: J.C. Hinrichs'sche Buchhandlung, 1900, s. 64-65. . (niem.).
• Thomas Hartwell Horne: Introduction Critical Study Knowledge Holy Scripture. S.P. Tregelles. Wyd. 14. T. 1. London: Longmans, Green, and Co., 1877, s. 183-184. (ang.).
• Frederick G. Kenyon: Our Bible and the ancient manuscripts ; being a history of the text and its translations. Wyd. 2. London: Eyre and Spottiswoode, 1903, s. 148. (ang.).
• Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration. Wyd. 4. New York, Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 80. ISBN 978-0-19-516122-9. (ang.).
• Frederick Henry Ambrose Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. Edward Miller. Wyd. 4. T. 1. London: George Bell & Sons, 1894, s. 145. (ang.).
• Robert Waltz: New Testament Manuscripts. Kodeks R (027). A Site Inspired By: The Encyclopedia of New Testament Textual Criticism . 2007. . (ang.).
• B.F. Westcott, F.J.A. Hort: Introduction to the New Testament in the Original Greek. New York: Harper and Brothers, 1882. (ang.).

Inne opracowania

• Michael J. Apthorp. New Evidence from the Syriac Palimpsest on the 'Numerus Versuum' of the Iliad. „Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik (ZPE)”. 110, 1996. (ang.). 
• Guglielmo Cavallo, Herwig Maehler: Greek Bookhands of the Early Byzantine Period A.D. 300–800. Berlin: Wlater de Gruyter, 1987. pl. 45b.
• William Cureton: Fragments of the Iliad of Homer from a Syriac palimpsest. London: The Trustees of the British Museum, 1851. (ang.).
• William Cureton: Introduction to The Festal Letters of Athanasius. London: 1848. (ang.).
• David Diringer: The Book Before Printing: Ancient, Medieval and Oriental. New York: Dover Publications, 1982, s. 221. ISBN 0-486-24243-9. (ang.).
• J. Lebon: Severi Antiocheni liber contra impium grammaticum orationis tertiae pars prior. 1929, seria: Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium, 111. Scriptores Syri.
• Frederik Wisse: The Profile Method for the Classification and Evaluation of Manuscript Evidence, as Applied to the Continuous Greek Text of the Gospel of Luke. Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 1982. ISBN 0-8028-1918-4. (ang.).
• Fragments of the Iliad of Homer from a Syriac palimpsest (Cureton, W.). LDAB . trismegistos.org.
• Add MS 17211. British Library.
• Severi Antiocheni liber contra impium grammaticum orationis tertiae pars prior. LDAB . Trismegistos.org.

• British Library, Add. 17211 Pinakes
• Juan Garcés, Codex Nitriensis. Mediaeval and Earlier manuscripts Blog – British Library (2010)