Kodeks z Clermont

Wygląd przypnij ukryj Codex Claromontanus
Ilustracja
Koniec Listu do Kolosan
Oznaczenie

Dp

Data powstania

VI wiek

Rodzaj

Kodeks majuskułowy

Numer

06

Zawartość

Listy Pawła

Język

grecko-łaciński

Rozmiary

24,5 × 19,5 cm

Typ tekstu

tekst zachodni

Kategoria

II

Miejsce przechowywania

Bibliothèque nationale

Codex Claromontanus, Dp (Wettstein), 06 (Gregory-Aland), δ 1026 (von Soden), d albo 75 (Beuron) – bilingwalny grecko-łaciński kodeks uncjalny Nowego Testamentu na pergaminie. Jakkolwiek oba teksty reprezentują zachodnią tradycję tekstualną, zachodzi między nimi wiele różnic. Datowany jest zwykle na VI wiek. Bywa wliczany do wielkich kodeksów i jest ważnym rękopisem Nowego Testamentu.

Dwie karty kodeksu są palimpsestem, z tekstem tragedii Eurypidesa, Faetona i jest jednym z dwóch rękopisów tego dzieła. Zawiera też inny pozabiblijny materiał – Cathalogus Claromontanus, ważny w dyskusji nad kształtowaniem się kanonu pism Nowego Testamentu. Kodeks wyróżnia posiadanie dwóch bezpośrednich kopii.

Jest często cytowany w krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu. Jest jednym z nielicznych rękopisów, których noty korektorskie są cytowane.

Opis kodeksu

Zawiera na 533 pergaminowych kartach (24,5 na 19,5 cm), ułożonych w quarto (cztery karty w foliale), Listy Pawła, z pewnymi lukami (Rz 1,1–7.27–30; 1 Kor 14,13–22), w języku greckim i języku łacińskim (lewa strona w języku greckim, prawa w łacińskim). Zaginione oryginalne partie z tekstem Rz 1,27–30; 1 Kor 14,13–22, zostały uzupełnione przez późniejszego redaktora. Tekst pisany jest jedną kolumną na stronę, 21 linijek w kolumnie. Pergamin jest dobrej jakości, atrament jest brunatny. Pierwsze trzy linijki każdej księgi oraz cytaty ze Starego Testamentu pisane są na czerwono (z wyjątkiem Listu do Hebrajczyków).

List do Kolosan i List do Filipian zamienione zostały miejscami, List do Hebrajczyków znajduje się po Liście do Filemona. Dwie jego karty (162–163) są palimpsestem, początkowo były zapisane fragmentem tragedii „Faeton” Eurypidesa i są ledwo czytelne pod biblijnym tekstem. Dolny tekst tych dwu kart został oznakowany przez Francuską Bibliotekę Narodową symbolem Cod. Gr. 107 B.

Catalogus Claromontanus

Kodeks z Clermont podobny jest w układzie do Kodeksu Bezy, ma zbliżony format (24,5 na 19,5 cm – 26 na 21,5 cm) i jest bilingwiczny. John Mill sądził, że stanowił drugą część Kodeksu Bezy. Wettstein wskazał, że sporządzono go na innym pergaminie, stosuje inną ortografię i ma późniejsze pochodzenie. Bp Marsh dodał do tych argumentów, że Claromontanus ma 21 linijek tekstu na stronę, a Bezy 23 linijek, oraz że oba rękopisy stosują różne skróty. Ponadto w Kodeksie Bezy tekst grecki i łaciński są z sobą zharmonizowane, natomiast w przypadku Claromontanus zachodzą znaczne różnice pomiędzy nimi. Niemniej myśl, że kodeks został sporządzony w tym właśnie celu, aby uzupełnić Kodeks Bezy w zakresie Listów Pawła, była wielokrotnie powtarzana. Kodeks może być traktowany jako uzupełnienie dla Kodeksu Bezy, ale tylko jako jego daleki kuzyn.

Co najmniej dziewięciu korektorów pracowało nad rękopisem, czwarty z nich – pracował w IX wieku – zrewidował cały rękopis, dokonał w sumie około 2000 zmian w tekście, ponadto dodał przydechy i akcenty. Korektorzy bardziej byli zainteresowani tekstem greckim niż łacińskim, a celem ich wysiłków było wyeliminowanie rzadkich wariantów tekstowych oraz uzgodnienie tekstu rękopisu z aktualnie obowiązującym standardowym tekstem.

W kodeksie dołączono, po Liście do Filemona a przed Listem do Hebrajczyków – wcześniejszej daty – listę ksiąg świętych Starego i Nowego Testamentu. Jest wcześniejszej daty niż kodeks. Ewangelie wyliczone są w kolejności: Mateusz, Jan, Marek, Łukasz. Listy Pawła są w niezwykłej kolejności, brak Flp, 1 i 2 Tes, Hbr, zawiera natomiast List Barnaby, Pasterz Hermasa, 3. List do Koryntian, Dzieje Pawła i Apokalipsę Piotra. Według tej listy Dzieje Pawła zawierają 3560 stychów, podczas gdy Dzieje Apostolskie 2600 stychów.

Tekst

Zależność grecko-łacińskich rękopisów NT w Listach Pawła (06 – Claromontanus, 010 – Augiensis, 012 – Boernerianus, 0319 – Sangermanensis, 0320 – Waldeccensis, Z oraz X – hipotetyczne rękopisy)

Przynależność tekstualna

Zarówno grecki jak i łaciński tekst kodeksu reprezentuje zachodnią tradycję tekstualną. Kurt i Barbara Alandowie dali dla greckiego tekstu następujący profil tekstualny 511, 121/2, 1112, 74s. Profil ten oznacza, że tekst kodeksu 51 razy wspiera tekst bizantyjski przeciwko „oryginalnemu”, 12 razy jest zgodny z tekstem bizantyjskim i „oryginalnym” jednocześnie, 111 razy wspiera tekst „oryginalny” przeciwko bizantyjskiemu, ponadto posiada 74 sobie właściwych wariantów tekstowych (Sonderlesarten). W oparciu o ten profil zaklasyfikowali go do II kategorii. Oprócz tego Alandowie ustalili profil tekstualny dla not korektorskich kodeksu – 1391, 301/2, 442, 35s i zaliczyli je do III kategorii.

Tekst łaciński reprezentuje Afrę i jest niemal identyczny z tekstem cytowanym w IV wieku przez Lucyfera, biskupa Cagliari. Pewnym jest to, że nie został przetłumaczony z greckiego tekstu kodeksu, lecz w oparciu o inny grecki tekst, jakkolwiek tego samego typu.

W grupie bilingwicznych grecko-łacińskich rękopisów Listów Pawła Claromontanus jest najstarszy i najważniejszy. Kodeksy Augiensis (010) i Boernerianus (012) powstały dopiero w IX wieku i są dziełem skrybów mających pewne trudności z greką. Dwa inne rękopisy są kopiami Claromontanus (0319 i 0320). Analiza porównawcza tekstu tych rękopisów prowadzi do wniosku, że wszystkie pochodzą z tego samego archetypu, hipotetycznego kodeksu Z, który należy datować na połowę IV wieku. Gordon Fee uważa, że archetyp grupy sięga początku III wieku i reprezentuje tekst znany dla Hipolita Rzymskiego. Z kodeksu Z skopiowany został hipotetyczny kodeks X, który powstał później niż Claromontanus i skopiowany został niezależnie od niego, dotarł do St. Gallen i z którego skopiowane zostały 010 i 012. Kopia Claromontanus dotarła do Saint-Germain, gdzie skopiowano zeń 0319 i 0320. Jest jeszcze kilka innych grecko-łacińskich rękopisów, jak np. kodeks 0230, zawierający fragment Listu do Efezjan a datowany na IV wiek. Jest to najstarszy świadek tej grupy, bliższy jest dla Claromontanus niż 010 i 012. Zachowały się także późne minuskułowe kopie reprezentujące tę grupę (minuskuły 628, 629, 1918).

Rz 7,4–7 (tekst łaciński)

Warianty tekstowe

Rz 7,4–7 (tekst grecki), diereza nad O

W Liście do Rzymian 1,8 przekazuje wariant περι (o), tak mają rękopisy: א, A, B, C, K, 33, ale korektor Dc zmienił na υπερ (za), tak jak G, Ψ oraz rękopisy przekazujące tekst bizantyński.

W Rzymian 12,11 przekazuje καιρω (czasie) zamiast κυριω (panu), wariant jest wspierany przez tekst łaciński kodeksu, przez Augiensis (tylko tekst grecki), Boernerianus (zarówno tekst grecki, jak i łaciński), minuskuł 5 i Orygenesa (w łacińskim przekładzie). Drugi korektor zamienił je na κυριω.

W Rzymian 15,31 przekazuje δωροφορια (złożenie daru) zamiast διακονια (służba); wariant wspierany jest przez Vaticanus oraz Boernerianus (grecki tekst).

W Pierwszym Liście do Koryntian 7,5 przekazuje wariant τη προσευχη (modlitwą) wraz z P 11 , {\displaystyle {\mathfrak {P}}^{11},} P 46 , {\displaystyle {\mathfrak {P}}^{46},} א*, A, B, C, G, P, Ψ, 33, 81, minuskułem 104, 181, 629, 630, 1739, 1877, 1881, 1962, it, vg, cop, arm, eth. Większość rękopisów stosuje τη νηστεια και τη προσευχη (postem i modlitwą) albo τη προσευχη και νηστεια (modlitwą i postem).

Dwuwierszowa sekcja 1 Kor 14,34–35 (o milczeniu kobiet w kościele) umieszczona została za 1 Kor 14,40 (zarówno w tekście greckim, jak i łacińskim), tak jak rękopisy zachodniej tradycji tekstualnej (F, G, 88, itd, g, i niektóre rękopisy Wulgaty, np. Kodeks Fuldeński).

W Liście do Galatów 2,20 kodeks przekazuje wariant θεου και Χριστου (Boga i Chrystusa), w czym jest zgodny z kodeksami B, D*, F, G, (b); korektor D2 zmienił na υιου του θεου (Syna Boga), tak jak mają kodeksy א, A, C, Ψ, oraz rękopisy bizantyjskie.

W Liście do Galatów 5,9 przekazuje δολοι, a w 5,14 εν υμιν, oba warianty są zgodne z tekstem Marcjona.

W Liście do Efezjan 5,9 przekazuje wariant φωτός (światła), w czym wspierają go P 49 , {\displaystyle {\mathfrak {P}}^{49},} א, A, B, G, P, 33, lekcjonarze i inne; korektor Dc poprawił na πνεύματος (ducha), zgodnie z rękopisami P 46 , {\displaystyle {\mathfrak {P}}^{46},} K, Ψ, 88, 104, 181, rękopisy bizantyjskie.

W 1 Tymoteusza 3,1 przekazuje wariant ανθρωπινος (ludzki albo człowieka), wariant wspierany jest przez rękopisy starołacińskie itb,d,g,m,mon; większość rękopisów przekazuje πιστος (prawdziwy).

Historia

Wskazywane były dwa prawdopodobne miejsca powstania kodeksu: Sardynia i Afryka Północna. Sardynia wskazywana jest ze względu na wielkie podobieństwo tekstualne kodeksu z cytatami Lucyfera, biskupa Cagliari na Sycylii. W roku 533 Sardynia przeszła w ręce Bizancjum i zdaniem niektórych badaczy po tej dacie mógł powstać kodeks, ponieważ wtedy było większe zapotrzebowanie na kodeksy bilingwiczne. E.A. Lowe datował kodeks na V wiek, Sabatier datował na VI wiek, Montfaucon na VII wiek, Hug na VIII wiek. Od połowy XIX wieku większość badaczy opowiada się za VI wiekiem (Ayuso, Bovier, Kilpatrick, Merk, Nestle, Souter, Tischendorf, Vogels, Wordsworth). Oficjalna data kodeksu, podawana przez INTF, to wiek VI.

Kodeks z Clermont został później dwukrotnie przepisany (Dabs1 Sangemanensis, IX wiek; Dabs2, X wiek). Przechowywany był w Clermont, gdzie w 1556 roku znalazł go Teodor Beza. Beza przywiózł go do Paryża, gdzie został mu wykradziony. Kolejnym jego właścicielem był Claude Dupuy (prawdopodobnie od 1605 roku), następnie jego synowie Jacques i Pierre Dupuy. W 1656 roku Ludwik XIV kupił kodeks od Jacques’a dla Królewskiej Biblioteki (dziś Biblioteka Narodowa Francji). W 1707 roku, Jean Aymont, wykradł 35 kart kodeksu. Jedna z kart trafiła do Holandii, skąd wróciła do Paryża za sprawą właściciela Stosch w 1720 roku. Pozostałe karty zostały sprzedane Robertowi Harleyowi, wielkiemu kolekcjonerowi rękopisów; zostały one odesłane z powrotem przez jego syna, Edwarda Harleya, w 1729 roku. Obecnie przechowywany jest w Bibliotece Narodowej (Grec 107) w Paryżu.

Beza był pierwszym uczonym, który badał kodeks i wykorzystał jego tekst w swoim wydaniu Nowego Testamentu z 1582 roku. Wettstein dwukrotnie skolacjonował grecki tekst rękopisu. Wettstein zarzucał, że tekst grecki kodeksu był alterowany w oparciu o łacinę. Zarzut ten obalił Semmler. Rękopis był badany przez Griesbacha, który wyróżnił pięciu korektorów kodeksu (A, B, C, D, E). Tregelles badał go w 1849 roku i porównał go z transkrypcją rękopisu dokonaną przez Tischendorfa, jeszcze przed jej opublikowaniem. Tischendorf wydał tekst kodeksu, grecki i łaciński, w 1852 roku, rozpoznał także dziewięciu korektorów kodeksu. Tekst łaciński wydał Paul Sabatier.

Na początku XIX wieku K. Hase oraz I. Bekker odkryli, że dwie karty 162–163 zawierają tekst zaginionej tragedii Eurypidesa. Gottfried Hermann wydał w 1821 roku dolny tekst tych kart – Faeton Eurypidesa. W chwili obecnej jest to jeden z dwóch zachowanych fragmentów Faetona, drugi fragment pochodzi z III wieku p.n.e. (Pap. Berolinensis 9771).

Jest jednym z pięciu rękopisów Nowego Testamentu, które są cytowane w wydaniach krytycznych nie tylko ze względu na tekst oryginalnego skryby, ale również ze względu na noty korektorskie (D1 dla korektora z VII wieku, D2 dla korektora z IX wieku, Dc dla pozostałych korektorów). Ten sposób cytowania stosowany jest tylko w odniesieniu do tzw. „wielkich kodeksów”.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Frederic George Kenyon początkowo był zdania, że kodeks powstał w Egipcie (patrz: F.G. Kenyon, Our Bible and the Ancient Manuscripts (2nd ed.), London 1903, s. 145). Po publikacji Soutera z 1905 roku zmienił zdanie i opowiadał się już za Sardynią. (Patrz: Frederic George Kenyon: Handbook to the Textual Criticism of the New Testament. Wyd. 2. London: Macmillan, 1912, s. 99.).

Przypisy

  1. ↑ Caspar René Gregory: Die griechischen Handschriften des Neuen Testament. Leipzig: J.C. Hinrichs’sche Buchhandlung, 1908, s. 32.
  2. ↑ a b c Bruce M. Metzger: The Early Versions of the New Testament. Oxford: Clarendon Press, 1977, s. 305. ISBN 0-19-826170-5. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament. przeł. Erroll F. Rhodes. Wm Eerdmans, 1995, s. 110.
  4. ↑ C.R. Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. 1. Leipzig: 1900, s. 105. . (niem.).
  5. ↑ a b c Thomas Hartwell Horne, An Introduction to the Critical Study and Knowledge of the Holy Scriptures, Printed for T. Cadell, 1828, s. 137.
  6. ↑ a b c Robert Waltz: New Testament Manuscripts. Codex Vaticanus. A Site Inspired By: The Encyclopedia of New Testament Textual Criticism . 2003. . (ang.).
  7. ↑ Metzger i Ehrman 2005 ↓, s. 73.
  8. ↑ Eugeniusz Dąbrowski: Prolegomena do Nowego Testamentu. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1959, s. 91.
  9. ↑ Metzger i Ehrman 2005 ↓, s. 73–74.
  10. ↑ Nils Alstrup Dahl, 0230 (= PSI 2306) and the Fourth-century Greek – Latin Edition of the Letters of Paul, w: Text and Interpretation (ed. E. Best and R. McL. Wilson) (Cambridge, 1979), s. 81.
  11. ↑ Bruce M. Metzger: The Canon of the New Testament. Oxford: Clarendon Press, 1989, s. 297, 310.
  12. ↑ Bible Research: Codex Claromontanus (about A.D. 400).
  13. ↑ Bruce M. Metzger: The Canon of the New Testament. Oxford: Clarendon Press, 1989, s. 176.
  14. ↑ K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament. przeł. Erroll F. Rhodes. Grand Rapids, Michigan: 1995, s. 107.
  15. ↑ A. Souter. The Original Home of Codex Claromontanus (D Paul). „JTS”. VI, s. 241, 1904–1905. 
  16. ↑ Nils Alstrup Dahl, 0230 (= PSI 2306) and the Fourth-century Greek – Latin Edition of the Letters of Paul, w: Text and Interpretation (ed. E. Best and R. McL. Wilson) (Cambridge, 1979), s. 82.
  17. ↑ Nils Alstrup Dahl, 0230 (= PSI 2306) and the Fourth-century Greek – Latin Edition of the Letters of Paul, w: Text and Interpretation (ed. E. Best and R. McL. Wilson) (Cambridge, 1979), pp. 85.
  18. ↑ David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 259–261. ISBN 978-0-521-71989-6.
  19. ↑ Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: K. Aland, M. Black, C.M. Martini, B.M. Metzger, A. Wikgren. Wyd. 26. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 409.
  20. ↑ UBS3 ↓, s. 564.
  21. ↑ UBS3 ↓, s. 573.
  22. ↑ UBS3 ↓, s. 591.
  23. ↑ Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: K. Aland, M. Black, C.M. Martini, B.M. Metzger, A. Wikgren. Wyd. 26. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 466.
  24. ↑ Bruce M. Metzger, A Textual Commentary on the Greek New Testament (Deutsche Bibelgesellschaft: Stuttgart, 2001), s. 499–500.
  25. ↑ NA27 ↓, s. 496.
  26. ↑ Eberhard Nestle: Introduction to the Textual Criticism of the New Testament. przeł. William Edie. New York: 1901, s. 76.
  27. ↑ NA27 ↓, s. 511.
  28. ↑ UBS3 ↓, s. 722.
  29. ↑ Alexander Souter. The Original Home of Codex Claromontanus (D Paul). „JTS”. VI, s. 240–243, 1904–1905. 
  30. ↑ H.J. Vogels, Der Codex Claromontanus der Paulinische Briefe, w: H.G. Wood (ed.), Amicitiae corolla (Harris Festschrift), London 1933, s. 274–299.
  31. ↑ INTF, Kodeks D/06 (GA), Liste Handschriften, Münster  .???
  32. ↑ a b F.H.A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. T. 1. London: George Bell & Sons, 1894, s. 175.
  33. ↑ J.J. Griesbach: Symbolae criticae ad supplendas et corrigendas variarum N.T. lectionum collectiones. Halle: 1793, s. 31–77.
  34. ↑ Konstantin von Tischendorf, Codex Claromontanus sive Epistulae Pauli Omnes Graece et Latine, Leipzig 1852.
  35. ↑ a b Caspar René Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. 1. Leipzig: 1900, s. 106. . (niem.).
  36. ↑ Frederic George Kenyon: Handbook to the textual criticism of the New Testament. Wyd. 2. London: Macmillan, 1912, s. 99.
  37. ↑ Hugh Lloyd-Jones, Euripides’ Phaethon, New Series, Vol. 21, No. 3 (Dec., 1971), s. 341.
  38. ↑ Friedrich Blass, Dissertatio de Phaethontis Euripideae fragmentis Claromontanis, 1885
  39. ↑ Eleni Contiades-Tsitsoni, Euripides Pha. 227–244, Tro. 308–341, Iph. Aul. 1036–1079, ZPE 102 (1994), s. 52–60.
  40. ↑ J.U. Powell: New chapters in the history of Greek literature. Oxford: Clarendon Press, 1921, s. 143.
  41. ↑ NA27 ↓, s. 6*.

Bibliografia

Wydania tekstu Krytyczne wydania greckiego NT Opracowania

Linki zewnętrzne

Wykaz kodeksów majuskułowych Nowego Testamentu
01-045
046-0322
Kontrola autorytatywna (kodeks):Encyklopedia internetowa: